Zapraszamy na seminarium naukowe Zakładu Atlasu Historycznego IH PAN, które odbędzie się 29 listopada 2022 r. w godz. 12:00–14:00, w formie hybrydowej, tj. w Sali Lelewela IH PAN oraz online. Rejestracja na wydarzenie: https://docs.google.com/forms/.

Podczas seminarium odbędzie się prezentacja i dyskusja w języku polskim na temat kończącego się właśnie projektu realizowanego w Instytucie Badań Literackich PAN, pt. „Wisła akwakrytyczna: głębokie mapowanie źródeł literackich”. Wyniki przeprowadzonych badań przedstawi zespół realizujący projekt: dr hab. Anna Barcz, Monika Gromala i Paulina Wacławik.

Prelegentki wystąpienie poświęcą wynikom projektu badawczego (NCN, Sonata), który w latach 2020–2022 realizowały w Instytucie Badań Literackich PAN. Pokażą, jak w porównaniu do ekokrytyki jako metody badawczej tekstu kultury nakierowanej na wszystkie elementy środowiska przyrodniczego i badanie języków kryzysu ekologicznego oraz klimatycznego, akwakrytyka uczestniczy w wytwarzaniu wiedzy na temat ekosystemów wodnych. Akwakrytyka jest narzędziem interpretacyjnym, odsłaniającym nowe komplementarne relacje pomiędzy takimi dyskursami, jak hydrologia, historia środowiskowa czy studia pamięciologiczne. Dodatkowo posiłkuje się językiem artystycznym, by opracować na przyszłość strategie poetyczne i retoryczne w pisaniu historiografii kultur adaptacji do groźnych zjawisk środowiskowych i pogodowych w antropocenie, koncentrując się na problematycznych zasobach wody i przy jednoczesnym wykazywaniu niewspółmierności konwencjonalnej frazeologii, np. rzek utożsamianych z granicami militarnymi czy politycznymi.

Uczestników seminarium Zakładu Atlasu Historycznego może w szczególności zainteresować to, że rzeki okazują się wyjątkowo ciekawym materiałem badawczym z uwagi na ich nieostry status ekologiczny, epistemologiczny i ontologiczny w badaniach społeczno-kulturowych, który koreluje z badaniami geohumanistycznymi. Tegoroczna katastrofa rzeki Odry (lipiec–sierpień 2022 r.) pokazała, że wciąż nie rozumiemy przestrzeni, jakie współdzielimy z rzekami. Zestaw głębokich map badaczek jest pewną propozycją zilustrowania tego, jak można interpretować historyczne źródła narracyjne i szukać dyskursywnych zalążków, które mogą przełożyć się na nowe sposoby komunikowania wiedzy, kultury i pamięci o rzekach. Pozostały rzeczny biotop można więc próbować czytać, także na dawnych mapach, mimo historycznej antropopresji i hydrotechnicznych przekształceń i ingerencji w ciało rzek. Badania akwakrytyczne wraz z głębokim mapowaniem źródeł referentki proponują więc potraktować jako model rozpoznawania luk w wiedzy o językach rzek, a w szczególności lukę tę reprezentuje najbardziej polska i skryta w symbolicznym gorsecie kultury narodowej – rzeka Wisła.

W przypadku akwakrytyki rzeki Wisły prelegentki pytają na wstępie nie o jej symboliczną, ale przyrodniczą naturę: o sposoby jej materialnej obecności w literaturze (kategorie: real/imagined), o zniekształcenia w jej krajobrazie kulturowym (kategorie: disturbed/familiar), o historyczną periodyzację i lokację, o literackie nawiązania do powodzi, wojen czy zanieczyszczenia (kategoria: reference). Po utworzeniu kanonicznego i finalnego w charakterze  badawczym dla tego projektu korpusu, chcą się dowiedzieć, np. gdzie potrzebne są inne dyskursy, np. historii środowiskowej i pamięci kulturowej, by zrozumieć „interesy” czy nawet ”głos” rzeki. Opracowana przez badaczki metoda głębokiego mapowania źródeł narracyjnych (DeepMapVistula) dotyczy krzyżowania dyskursów, w których Wisła jawi się np. jako wodny, powodziowy żywioł, ujarzmiany lub nie, uciszany lub nagłaśniany głos, ale i część negocjowalnej, społecznej przestrzeni. Metodę przetestowały na przykładzie wybranego korpusu tekstów poszerzających semantyczny kontekst zanieczyszczenia rzeki w kontekście wojny i antysemityzmu. Kluczowym punktem wystąpienia będą jednak przykładowe realizacje głębokich map i omówienie ich interpretacyjnych legend, które tworzą pierwszy modelowy atlas Wisły akwakrytycznej.

Anna Barcz – dr hab., adiunktka w ZAH; kierowała grantem NCN Sonata „Wisła akwakrytyczna: historia środowiskowa, literatura i głębokie mapowanie” w IBL PAN; była stypendystka Trinity Long Room Hub w Dublinie i Rachel Carson Center w Monachium. Autorka książek: Environmental Cultures in Soviet East Europe: Literature, History and Memory (2020), Animal Narratives and Culture: Vulnerable Realism (2017), Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej (2016). Obecnie zajmuje się ekokrytyczną historiografią i kulturową adaptacją do groźnych zjawisk w antropocenie.

Monika Gromala – literaturoznawczyni. Badaczka twórczości Paula Celana i tekstów kultury odpowiadających na doświadczenie Zagłady. Doktorantka w Instytucie Badań Literackich PAN. Autorka monografii „Resuscytacje Celana. Strategia widmontologiczna” (Austeria, Kraków 2018).

Paulina Wacławik – absolwentka gospodarki przestrzennej (Wydział Geodezji i Kartografii, PW) oraz anglistyki (Wydział Neofilologii, UW); w swojej pracy łączy te dwie dyscypliny, zajmując się zagadnieniami na styku języka i kultury: transferem kulturowym, tłumaczeniem tekstów naukowych z dziedziny geografii i zastosowaniem narzędzi GIS w językoznawstwie; studentka studiów doktoranckich na Wydziale Neofilologii; tłumaczka i nauczycielka.