„Dzieje unii polsko-litewskiej w latach 1492–1569. Od unii dynastycznej do realnej”, SONATA, nr 2017/26/D/HS3/00415, przyznane środki: 382 340 zł, 2018–2023, kierownik projektu: dr Dominik Szulc. Głównym celem prowadzonych badań będzie odtworzenie przebiegu ewolucji związku Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego od etapu unii dynastycznej w 1492 do etapu unii realnej w 1569 r. Chodzi zatem o to, aby ustalić sposób w jaki związek tych dwóch państw rozwijał się od chwili, gdy były one połączone z sobą tylko symbolicznie więzią dynastii, aż do chwili gdy połączyły się w związek realny, z formalnie wspólnymi instytucjami i polityką zagraniczną.

 

„Zniszczenia wojenne w Rzeczypospolitej w XVII wieku: analiza porównawcza zjawiska na obszarze Rusi Czerwonej i Wielkopolski w perspektywie kryzysu gospodarczego XVII wieku”, SONATA BIS, nr 2016/22/E/HS3/00479, przyznane środki: 723 190 zł, 2017–2024, kierownik projektu: dr Andrzej Gliwa. Zasadniczym celem badań będzie ustalenie skali i zasięgu zniszczeń wojennych, jakie dotknęły obszar Rusi Czerwonej i Wielkopolski w XVII stuleciu. Wybór tych dwóch prowincji (obejmujących łącznie powierzchnię ponad 112 000 km²) jako pola badań komparatystycznych dla zagadnienia zniszczeń wojennych wiąże się z faktem, że Ruś Czerwona była w XVII w. jedyną dzielnicą państwa polsko-litewskiego, która została najechana przez wojska wszystkich agresorów atakujących terytorium Rzeczypospolitej w odróżnieniu od Wielkopolski na obszarze której operowały tylko oddziały armii szwedzkiej i ich sojusznicy. Stwarza to doskonałą okazję do wieloaspektowych porównań dotyczących rzeczywistej skali i zasięgu zniszczeń wojennych będących skutkiem działań militarnych prowadzonych przez wszystkie formacje nieprzyjacielskie na terytorium Rzeczypospolitej w XVII stuleciu.

 

„Dworzanin polski na dworze Jagiellonów i królów elekcyjnych. Pozycja, system wartości, wzorzec osobowy”, OPUS, nr 2018/29/B/HS3/00907, przyznane środki: 407 540 zł, 2019–2024, kierownik projektu: dr hab. Bożena Czwojdrak. Projekt został zaprojektowany w celu wyjaśnienia niezbadanych zjawisk pozycji społecznej, systemu wartości i wzorów do naśladowania polskiego dworzanina w monarchii jagiellońskiej i polsko-litewskiej Rzeczypospolitej, rządzonej przez wybranych królów, aż do upadku tego ostatniego, tj. od 1386 r. aż do abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1795 r.

 

„Stosunki polsko-brytyjskie 1937–1939”, PRELUDIUM, nr 2018/29/N/HS3/00930, przyznane środki: 139 300 zł, 2019–2023, kierownik projektu: mgr Marek Rodzik. Głównym celem projektu jest badanie relacji polsko-brytyjskich od wizyty lorda Halifaxa w nazistowskich Niemczech w listopadzie 1937 r. – która zainicjowała tak zwaną aktywną fazę polityki łagodzenia – do internacjonalizacji konfliktu polsko-niemieckiego w dniu 3 września 1939 r., kiedy Wielka Brytania i Francja przystąpiły do ​​wojny. Chociaż temat ten był przedmiotem wcześniejszych badań historycznych, głównie w odniesieniu do faktycznego opisu wzajemnych relacji, nie wyjaśniono jeszcze w pełni, jakie były szczegółowe mechanizmy określania polityki przez oba ośrodki decyzyjne wobec swoich partnerów. Jednym z tych partnerów było imperium zachodnie o globalnych zobowiązaniach; druga była państwem o ograniczonym potencjale, ale aspirującym do roli lidera w Europie Środkowo-Wschodniej. Celem tego projektu jest także poszerzenie perspektywy wzajemnego postrzegania i oczekiwań Wielkiej Brytanii i Polski w ww. okresie.

 

„Sekularyzacja Zachodu: Tacytyzm od XVI do XVIII wieku”, OPUS, nr 2019/35/B/HS1/04039, przyznane środki: 1 423 200 zł, 2020–2023 (przedłużony do 29.11.2024), kierownik projektu: dr Jan Waszink. Celem projektu jest napisanie historii tacytyzmu wraz z otaczającymi go walkami i kontrowersjami. Interpretując skład retoryczny i strategie każdego z wybranych tekstów w jego współczesnym kontekście społecznym i politycznym, można uzyskać obraz kontrowersji i kwestionowanych idei, które w tym kontekście są zagrożone. Seria tych historii wpisuje się w historię ruchu tacytystycznego. Ostatecznie, pod koniec XVII wieku, tacytyzm stracił swoją kontrowersyjną naturę i stał się częścią głównego nurtu europejskiej myśli politycznej, co wyraźnie wskazuje na zmianę samej myśli politycznej. Albowiem fundamenty nowoczesnej dyscypliny nauk politycznych położyli uczeni inspiracji tacytystycznej, którzy wnieśli istotny wkład w podstawy nauki ekonomicznej. Ta historia tacytyzmu nie tylko rzuci światło na kluczową, wczesną fazę wyłaniania się nowoczesnej myśli i postaw politycznych, lecz pokaże również, w jaki sposób społeczeństwa europejskie w przeszłości radziły sobie ze skomplikowaną grą polityczną i religijną, polityką i prawem, jak postrzegano, interpretowano i negocjowano w społeczeństwie sprzeczności między władzą a sprawiedliwością oraz między sprzecznymi ze sobą zasadami, w jaki sposób kwestionowano i broniono sekularyzacji, jak przeciwstawiano się starciom i napięciom między większościami i mniejszościami opiniotwórczymi, a także (w większości przypadków) jak je zwalczano i (ostatecznie) jak je rozwiązywano. W ten sposób projekt dostarczy materiału do użytecznych porównań, który pozwoli na lepsze wyeksponowanie polityki teraźniejszości.

 

„Jakiej historii Polacy potrzebują. Dziesięć debat o historii Polski”, OPUS, nr 2020/37/B/HS3/03906, przyznane środki: 363 600 zł, 2021–2024, kierownik projektu: dr hab. Adam Kożuchowski. Celem projektu jest nie tylko rekonstrukcja przebiegu i dynamiki nw. debat, ale także postawienie pytania o rządzące nimi mechanizmy i prawidłowości: (1) kwestia wyjątkowości polskiego procesu historycznego i jej metodologiczne konsekwencje;(2) spór o dziedzictwo Polski Jagiellońskiej i unii polsko-litewskiej; (3) spór o ideę Polski Piastowskiej i związany z nią typ patriotyzmu; (4) spór o wyjątkowość, dorobek i konsekwencje demokracji szlacheckiej; (5) kontrowersje wokół znaczenia i dziedzictwa rozbiorów Rzeczpospolitej; (6) spory o sens polskich powstań narodowych – od konfederacji barskiej po antykomunistyczne podziemie po II wojnie; (7) spory o sens postaw ugodowych i kolaborację – od rozbiorów po PRL; (8) dyskusje wokół natury i zakresu zacofania gospodarczego i jego związki ze strukturą społeczną; (9) kontrfaktyczne i alternatywne scenariusze jako remedium na niepowodzenia z przeszłości; (10) spór o zakres i wymiar zbiorowej odpowiedzialności i winy w kontekście wydarzeń II wojny i epoki komunistycznej.

 

„Kultura amatorskiego pisania programów na komputery domowe w latach 80. w kontekście kapitalizmu kognitywnego”, OPUS, nr 2020/37/B/HS3/03610, przyznane środki: 769 889 zł, 2021–2025, kierownik projektu: dr Patryk Wasiak. Celem głównym projektu jest dekonstrukcja praktyk amatorskiego programowania w latach 80. jako formy kulturowej, którą Kierownik Projektu taktuje jako manifestację kultury w określonym kontekście historycznym. W ramach projektu bada, w jaki sposób to ‘programowanie w życiu codziennym’ było wyobrażane, dyskutowane i przeżywane. Aby to osiągnąć analizuje, w jaki sposób to programowanie było wpisane w określone kulturowe, ekonomiczne i społeczne zjawiska w wysoko rozwiniętych krajach Europy Zachodniej i USA w tej dekadzie. Badanie to dostarcza dowodów na to, że analiza tworzenia amatorskich programów, jako niematerialnej pracy, może znacząco przyczynić się do lepszego zrozumienia powiązań pomiędzy pojawieniem się kapitalizmu kognitywnego i użytkowaniem narzędzi komputerowych. Ten historyczny projekt ma też być głosem w debacie na temat roli oprogramowania i umiejętności kodowania w społeczeństwie. Jego celem jest wskazanie, w jaki sposób historyczny projekt może wnieść coś do toczących się debat na temat kompetencji użytkowników technologii cyfrowych.

 

„Polskie pojęcia społeczno-polityczne XIX i XX wieku”, OPUS, nr 2020/39/B/HS3/02475, przyznane środki: 476 440 zł, 2021–2025, kierownik projektu: dr hab. Adam Kożuchowski. Projekt obejmie badaniem retoryczny potencjał i zmiany znaczenia w czasie, na przestrzeni dwóch stuleci, około pięćdziesięciu kluczowych pojęć polskiego dyskursu społeczno-politycznego. To studium przemian języka politycznego, postrzeganego poprzez pryzmat pojęć społeczno-politycznych. Pojęcia zarówno współtworzą, jak i odbijają naszą świadomość, a więc także i rzeczywistość społecznopolityczną, która jest źródłem, ale też i produktem naszych pojęć. Są więc one także nośnikami ideologii i programów, które ze swej strony czynią stałe zakusy, aby wpływać na znaczenie i rozumienie pojęć. Rozumienie takich pojęć jak ‘naród’ i ‘społeczeństwo’, ‘partia’ i ‘rewolucja’ zmienia się w czasie, a zmiany te na ogół nie są politycznie obojętne, stanowią bowiem owoc zabiegów ideologów i propagandystów. Monopol na określanie znaczeń danego pojęcia uzyskać jest jednak bardzo trudno i nigdy nie udaje się to na stałe. W kraju takim jak Polska znaczne obszary politycznej wyobraźni kształtowane są przez pojęcia pochodzenia obcego. Czy proces ich adaptacji i oswojenia przebiega według ustalonych wzorów? I czy możemy mówić o momentach, gdy nowe pojęcia wchodzą do użycia na skalę masową?

 

„Jezuici Wschodu? Sieć artystyczna zakonu bazylianów w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej”, SONATINA, nr 2021/40/C/HS3/00045, przyznane środki: 613 880 zł, 2021–2024, kierownik projektu: dr Melchior Jakubowski. Podstawowym celem projektu jest rekonstrukcja sieci artystycznej bazylianów przy użyciu metod systemu informacji geograficznej (GIS) oraz analizy sieci społecznych (SNA) w celu odkrycia mechanizmów funkcjonujących wewnątrz i wokół zakonu. Sieć artystyczna jest rozumiana jako połączenia między ludźmi, ideami, przedmiotami i miejscami. Projekt zakłada weryfikację tezy o zastosowaniu jezuickiego modelu funkcjonowania zakonu u bazylianów na gruncie problematyki artystycznej. Jak działała klasztorna sieć powiązań w zgromadzeniu unickim, łączącym tradycje Kościołów wschodniego i zachodniego? Czy istniała „bazyliańska” sztuka i artyści? Czy bazyliańscy przełożeni i artyści realizowali uniwersalną koncepcję artystyczną? Czy – przeciwnie – decydujące były różnice regionalne? Jak istotny był wpływ fundatorów i patronów? Co oznaczała „bazyliańskość” w sztuce?

 

„Czechosłowacko-polskie Sieci Akademickie podczas Zimnej Wojny między wielką polityką i strategiami indywidualnymi”, OPUS LAP, nr 2020/39/I/HS3/03589, przyznane środki: 1 774 175 zł, 2021–2024, kierownik projektu: dr Tomáš W. Pavlíček. Polsko-czeski zespół badawczy zbada zimnowojenne wymiany na podstawie ego-dokumentów i wywiadów. W ten sposób zespól chce osiągnąć bardziej delikatny i zróżnicowany schemat kontaktów naukowych, niż taki który byłyby możliwy dzięki opieraniu się wyłącznie na oficjalnych dokumentach. Badania w archiwach i bibliotekach pozwolą opisać konteksty, w których doszło do tych kontaktów i wskazać sposoby, w jakie naukowcy manipulowali kontekstami, aby osiągnąć zamierzone rezultaty. Chociaż nie kwestionuje to badań mówiącym o dominacji państwa w strukturyzowaniu, dopuszczaniu i ograniczaniu kontaktów międzynarodowych, wskazuje jednak na przestrzenie wolności, które można było stworzyć – zarówno poza oficjalnymi kanałami, ale często także wewnątrz nich.

Strona projektu: https://entanglements.ihpan.edu.pl/

 

„Francuzi w hierarchii więźniarskiej obozu Auschwitz-Birkenau”, PRELUDIUM, nr 2021/41/N/HS3/03594, przyznane środki: 139 051 zł, 2022–2025, kierownik projektu: mgr Paulina Chrząszcz. Podstawowym celem projektu jest wypełnienie luki badawczej i przyjrzenie się fenomenowi kształtowania hierarchii więźniarskiej osób deportowanych z Francji do kompleksu obozu Auschwitz-Birkenau oraz jego podobozów. Służy to zarysowaniu obecności francuskich więźniów jako odrębnego narodowego bytu w obozie, który dotychczas był niewystarczająco podkreślony. Szczególna uwaga zostanie poświęcona udziałowi francuskich więźniów w obozowym ruchu oporu, rozumianemu tutaj jako działalność więźniarska, taka jak np.: samopomoc, sabotaż, działalność na rzecz upamiętnienia męczeństwa. Niemniej istotne będzie także ustalenie komand roboczych, w których pracowali więźniowie oraz baraków mieszkalnych. Ostatnim z zagadnień projektu jest zaznaczenie funkcji francuskich osadzonych na tle więźniów innych narodowości (w szczególności Polaków).

 

„Badania procesu przemian życia codziennego młodzieży żeńskiej międzywojennego Tarnowa”, PRELUDIUM, nr 2021/41/N/HS3/02065, przyznane środki: 130 795 zł, 2022–2025, kierownik projektu: mgr Marcin Wilk. Zasadniczym zadaniem tego projektu będzie w miarę pełne i wieloaspektowe odtworzenie warunków funkcjonowania społecznego i kulturowego różnych warstw, grup i środowisk społecznych młodzieży żeńskiej w międzywojennym Tarnowie. Projekt odpowie ponadto na następujące pytania: Kim były przedstawicielki „młodzieży żeńskiej”? Jak – jako swoista zróżnicowana grupa społeczna – były odbierane w przestrzeni publicznej? Jakie miały możliwości realizacji społecznej i indywidualnej? Ku czemu dążyły? Dodatkowym celem, jaki stawia sobie niniejszy projekt, jest wypracowanie adekwatnej metody interpretacji i analizy historycznej podejmowanej z perspektywy badań nad społeczną rolą płci. Jakkolwiek w polskiej historiografii przyjęło się mówić o „młodzieży żeńskiej”, należy poważnie zastanowić się, czy tego typu badania mogą otwierać nowe perspektywy i wpisywać się w nurt tak zwanych „girlhood studies”. Tak zdefiniowane pojęcie „młodzież żeńska” pozwalałoby czerpać z tradycyjnych nurtów polskiej historiografii, a także na przykład dorobku badaczy historii oświaty.

 

„Przejście płodności w Polsce międzywojennej”, SONATA, nr 2019/35/D/HS3/00721, przyznane środki: 165 754 zł (dla IH PAN: 98 811,56 zł), 2020(w IH PAN 2022)–2024, kierownik projektu: dr Bartosz Ogórek. Niniejszy projekt ma za zadanie prześledzić proces historycznego spadku płodności w populacji Polski międzywojennej (1918–1939). Współczynnik dzietności (tj. średnia liczba dzieci przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym) z ziemiach polskich na początku XX wieku wynosił 6, natomiast w latach trzydziestych już tylko 3. Stąd pojawiają się pytania badawcze: jak do tego doszło? Jakie były główne przyczyny tego spadku na poziomie państwa, regionu, środowiska czy jednostki? Które z czynników wpływających na płodność były ważniejsze – gospodarcze czy kulturowe? Które grupy społeczne jako pierwsze zaczęły regulować płodność, a które najdłużej opierały się tej zmianie? Jakimi środkami rodziny osiągały zmniejszenie liczby dzieci (abstynencja seksualna, stosunek przerywany, aborcja) i w jaki sposób wiedza o tych środkach krążyła w społeczeństwie? Wreszcie, czego możemy dowiedzieć się na temat modernizacji polskiego społeczeństwa, a także szerzej populacji Europy Środkowo-Wschodniej z badania spadku płodności w Polsce międzywojennej?

 

„Relacje polityczne między Polską a Rzesza niemiecka w X–XII wieku”, OPUS, nr 2021/43/B/HS3/01099, przyznane środki: 237 394 zł, 2022–2025, kierownik projektu: prof. dr hab. Zbigniew Dalewski. Projekt podejmuje kwestię stosunków politycznych między monarchią piastowską a Cesarstwem we wcześniejszym i pełnym średniowieczu. Badania nad tą problematyką mają długą tradycję, sięgającą początków XIX wieku. Prowadzono je jednak przeważnie na marginesie studiów poświęconych różnorodnym aspektom czy wydarzeniom z dziejów średniowiecznej Polski i nie zaowocowały one powstaniem obszerniejszych opracowań, które przedstawiałyby stosunki polsko-niemieckie w szerszych ramach czasowych. Projekt ma na celu wypełnienie tej luki i przedstawienie relacji polsko-niemieckich w okresie między połową X wieku a schyłkiem wieku XII.

 

„Wczorajsze ofiary wojny to dzisiejsze ofiary bezrobocia:” polskich Żydówek doświadczenia pierwszej wojny światowej i wielkiego kryzysu gospodarczego, PRELUDIUM, nr 2022/45/N/HS3/01014, przyznane środki: 154 980 zł, 2023–2026, kierownik projektu: mgr Aleksandra Jakubczak. Celem jest zweryfikowanie i rozwinięcie hipotezy, że dla jednych kobiet nieobecność mężczyzn, dla innych zaś niemożność utrzymania rodziny przez mężczyzn w latach wojennych i okresie międzywojennym doprowadziły do zwiększenia przestrzeni dla niezależności Żydówek, zmian obyczajowych w obrębie ról płciowych i relacji wewnątrzrodzinnych. Indywidualne historie kobiet z żydowskich klas niższych zostaną wpisane w szerszy kontekst makrostruktur, które warunkowały możliwości i wybory Żydówek. Takimi ograniczającymi strukturami były np. gospodarka ziem polskich i miejsce, jakie tradycyjnie zajmowali w niej Żydzi; prawna pozycja kobiet w niepodległej Polsce oraz to, jak w praktyce wyglądało ich równouprawnienie; a także legislacja migracyjna, mająca szczególnie w okresie międzywojennym, protekcyjny stosunek wobec kobiet. Decyzje poszczególnych kobiet wpisane zostaną także w mikrostruktury, w których przyszło im funkcjonować – żydowską społeczność i rodzinę (wraz z ich stosunkiem wobec pracy zarobkowej kobiet, emigracji i niezależności kobiet w ogóle). Badanie, jak Żydówki mierzyły się z niezmiernie trudną finansową i społeczną sytuacją osobistą, a także ich rodzin i społeczności, pozwoli na pogłębienie naszego rozumienia przemian obyczajowych zachodzących wśród żydowskiej społeczności ziem polskich w tym okresie.

 

„Radykalizacja społeczno-polityczna polskiej prowincji w dobie Wielkiego Kryzysu i jej następstwa. Przypadek Wielkopolski na tle porównawczym (1929–1939)”, OPUS, nr 2022/45/B/HS3/03408, przyznane środki: 1 032 134 zł, 2023–2026, kierownik projektu: dr hab. prof. IH PAN Grzegorz Roman Krzywiec. Celem projektu jest rekonstrukcja i analiza przebiegu Wielkiego Kryzysu lat 30. oraz jego wpływ na radykalizację postaw i praktyk politycznych w Wielkopolsce na tle procesów zachodzących w innych częściach międzywojennej Polski. Kryzys jest uważany za punkt wyjścia do kompleksowej rewizji kapitalizmu jako ładu społeczno-ekonomicznego względem pojawienia się dwóch alternatywnych ładów społeczno-ekonomicznych, komunizmu i faszyzmu.

 

„Kolonialni mieszkańcy Brazylii i Afryki Zachodniej (1640–1822): historia globalna z perspektywy sieci korespondencji”, OPUS, nr 2022/45/B/HS3/00473, 2023–2027, kierownik projektu: dr Agata Błoch.  Historia portugalskiej ekspansji to okres wielkich podbojów, wypraw morskich i wielokulturowych wymian społecznych. W XVII, XVIII i XIX wieku Portugalia stworzyła jedno z największych imperiów europejskich. Na swych zamorskich terytoriach iberyjscy kolonizatorzy dzielili przestrzeń z ludźmi o różnym pochodzeniu etnicznym, kolorze skóry, religii i statusie społecznym. Różnorodność ta doprowadziła do powstania złożonych relacji między ludźmi pochodzącymi z różnych warstw społecznych zarówno w metropolii, jak i w koloniach, i wywarła wpływ na losy społeczeństw na całym świecie. Zbadanie tych relacji i wpływu zwykłych ludzi na globalną historię Imperium Portugalskiego jest głównym celem tego projektu.

 

„Dyskurs parlamentów kompozytowych w Europie ponapoleońskiej: przypadek Belgii i Polski, 1815–1848”, OPUS, nr 2022/45/B/HS3/00464, 2023–2026, kierownik projektu: dr Piotr Kuligowski. Projekt służy zbadaniu tego, w jaki sposób zmienia się język parlamentaryzmu w sytuacji rewolucyjnego rozchwiania i licznych strukturalnych zerwań oraz dyskontynuacji, koncentrując się na przykładzie dyskursów parlamentarnych Belgii i Polski w epoce ponapoleońskiej, tj. w latach 1815–1848.