Władysław Pałucki

1905–1989

Urodził się 12 marca 1905 r. w Wiskitkach jako syn Aleksandra, montera w zakładach włókienniczych w Żyrardowie, i Julii z Guzików. Rodzina wcześnie przeniosła się z Wiskitek do sąsiedniego Żyrardowa, gdzie – z przerwą na służbę wojskową – Władysław Pałucki mieszkał do końca życia, chociaż pracował w Warszawie. W Żyrardowie przed II wojną światową działał w różnych organizacjach (poczynając od młodzieńczej przynależności do harcerstwa), tam po wojnie był prezesem Towarzystwa Przyjaciół Żyrardowa.

Po ukończeniu gimnazjum realnego w Żyrardowie, od 1926 r. studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim. W 1930 r. uzyskał absolutorium, a w 1933 dyplom magisterski na podstawie pracy o warowniach wielkopolskich we wczesnym średniowieczu, napisanej pod kierunkiem Jana K. Kochanowskiego. W latach 1932–1939 pracował w Zarządzie Miejskim Warszawy.

Na przełomie roku 1930/31 odbył kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu, a później był prezesem zrzeszenia wychowanków tej podchorążówki. Zmobilizowany już w marcu 1939 r., w 26. pułku artylerii lekkiej jako adiutant dywizjonu, przebył szlak bojowy od Nakła po Sochaczew i uczestniczył w bitwie nad Bzurą. Ujęty przez Niemców zaraz im uciekł, a w niespełna pół roku później dotarł przez Węgry do Armii Polskiej we Francji. Następnie przebywał w Wielkiej Brytanii, gdzie doszedł do stopnia majora.

Z wojennego wychodźstwa wrócił do kraju w końcu 1947 r. Podjął wtedy pracę w Państwowym Instytucie Wydawniczym, w redakcji planowanej Encyklopedii Polski (pracował tam 1948–1950), a niemal równocześnie został zatrudniony na Uniwersytecie Warszawskim (1948–1955). Doktorat uzyskał w 1950 r. na podstawie rozprawy o naroku, próbującej przedstawić naroczników jako służbę wywiadowczą i łącznikową (praca opublikowana w 1958 r.). W 1955 r. przeszedł z Uniwersytetu do Instytutu Historii PAN, gdzie pracował aż do emerytury w 1976. Tutaj zrobił habilitację w 1961 r. i otrzymał tytuł profesora w 1971.

Już będąc studentem Pałucki interesował się zachodnią częścią polskiego terytorium historycznego, a później należał do Związku Obrony Ziem Zachodnich. Przebywając w czasie wojny na obczyźnie prowadził akcje odczytowe na rzecz rewindykacji przez Polskę obszarów nad Odrą, stał się też autorem publikacji ukazujących historyczne prawa Rzeczypospolitej do ziem zachodnich.

W pracy naukowej Władysława Pałuckiego wysunęły się na czoło dwa kierunki: najpierw geografia historyczna, a później również historia skarbowości dawnej Polski. W latach 1949–1953 Pałucki kierował pracownią atlasu wczesnodziejowego w Kierownictwie Badań nad Początkami Państwa Polskiego, na uniwersytecie zaś przez 3 lata prowadził wykłady z geografii historycznej.

W Instytucie Historii PAN pracował w Zakładzie Atlasu Historycznego, gdzie najpierw zajmował się oprawą kartograficzną syntezy dziejów Polski oraz innych publikacji. Natomiast kiedy został kierownikiem Zakładu (1962, po Stanisławie Herbście), spowodował zmianę programu Atlasu historycznego Polski. Opowiedział się za mapami szczegółowymi XVI w., zorganizował prace nad taką serią map z komentarzami, był ich redaktorem i współautorem.

W dorobku naukowym Pałuckiego czołowe miejsce zajmują dwie książki z zakresu historii skarbowości. Studia nad uposażeniem Urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI wieku (1962), będące rozprawą habilitacyjną. Druga ważna praca to Drogi i bezdroża skarbowości polskiej XVI i pierwszej połowy XVII wieku (1974). Książka ta przyniosła wyjaśnienie lub nowe naświetlenie wybranych zagadnień, z których głównym problemem są starania królów o utworzenie skarbu publicznego opartego na stałych podatkach.

Zmarł w Żyrardowie 19 grudnia 1989 r.

Henryk Rutkowski

 

Powyższy tekst jest skróconą wersją wspomnienia, która pierwotnie ukazała się w „Kwartalniku Historycznym”, R. 98, z. 3, 1991, s. 163–164. Jest ona dostępna on-line w otwartym dostępie w Repozytorium Cyfrowym Instytutów Naukowych (RCIN) pod linkiem: http://rcin.org.pl/publication/16027.