Julian Janczak

1932–1995

Urodził się 16 lutego 1932 r. w Grodnie w rodzinie robotniczej. W 1945 r. przybył wraz z rodzicami do Polski i zamieszkał w Brodnicy, gdzie ukończył szkołę podstawową. Po ukończeniu rocznej Szkoły Graficznej w Nowej Rudzie w latach 1948–1952 pracował w Szczecińskich Zakładach Graficznych w charakterze maszynisty drukarskiego. Równocześnie kontynuował naukę w liceum dla pracujących, gdzie w 1952 r. uzyskał maturę. W tym samym roku rozpoczął studia historyczne na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Ukończył je z wyróżnieniem w 1956 r. na podstawie pracy „Walka narodowowyzwoleńcza na Ukrainie w latach 1702–1704”.

Po ukończeniu studiów został zatrudniony jako asystent, a od 1960 r. starszy asystent w Pracowni Atlasu Historycznego Śląska podległej Zakładowi Atlasu Historycznego Instytutu Historii PAN. W Pracowni podjął się opracowania tematu: „Studia nad rozmieszczeniem produkcji roślinnej i zwierzęcej na Śląsku pod koniec XVIII i na początku XIX w.”, który był równocześnie tematem pracy doktorskiej, obronionej na Uniwersytecie Wrocławskim w 1962 r. Wyniki Jego prac wykorzystano w pierwszym tomie Atlasu Historycznego Śląska oraz w drugim tomie Historii Śląska. Pracę habilitacyjną, pt. Okręgi rolnicze Polski zachodniej i północnej w pierwszej połowie XIX w., obronił w 1969 r. również na Uniwersytecie Wrocławskim.

Po uzyskaniu stopnia doktora, w 1964 r. w IH PAN przeszedł na stanowisko adiunkta. 1 kwietnia 1971 r. otrzymał w IH PAN nominację na docenta, w 1986 r. – profesora nadzwyczajnego. Od 1973 r. pełnił funkcję kierownika Pracowni Atlasu Historycznego Śląska IH PAN, aż do 1992 r., kiedy ją zlikwidowano. Po tym, 30 września 1993 r. przeszedł na emeryturę i przeniósł się do Katedry Etnologii Uniwersytetu Wrocławskiego.

W okresie do habilitacji w dorobku naukowym Juliana Janczaka dominowała problematyka historyczno-gospodarcza z ujęciem przestrzennym. Najważniejszym osiągnięciem tamtego okresu było ustalenie rolniczych regionów produkcyjnych na ziemiach zachodnich i północnych Polski w XVIII i 1. poł. XIX w. Po habilitacji, obok kontynuowania prac z zakresu geografii historycznej, zajął się badaniami z zakresu historii kartografii. Opublikował wtedy na ten temat m.in. książkę, pt. Zarys dziejów kartografii Śląska do końca XVIII w. (1970), a także zredagował 7 tomów zbiorów studiów Z dziejów kartografii. Na uwagę zasługują ponadto Uwagi o kartografii historycznej protestantyzmu na Śląsku (1976), Środowisko geograficzne okolic Kopernik w okresie średniowiecza (1973) i Ziemia Kłodzka w dawnej kartografii (1990).

Studia nad środowiskiem geograficznym wzmogły Jego zainteresowania dziedziną dziejów krajoznawstwa i turystyki. Najważniejszą pracą z tego zakresu jest książka Z kuferkiem i chlebakiem (1982), która stanowi zwięzłą historię turystyki na Śląsku.

Julian Janczak oprócz opracowania kilkudziesięciu map historycznych (ściennych, atlasowych, załącznikowych i tekstowych) brał udział w opracowaniu kilku zbiorowych syntez regionalnych i ogólnokrajowych – w Historii Śląska (t. 2 i 3) opracował rozdziały poświęcone rolnictwu, stosunkom wyznaniowym, przemianom w środowisku geograficznym i krajobrazie, a w Historii chłopów polskich, pod red. S. Inglota (t. 1–3), rozdziały poświęcone środowisku naturalnemu. Najważniejszym dorobkiem w zakresie geografii historycznej był udział, a następnie kierowanie redakcją dwutomowego Atlasu Historycznego Śląska w końcu XVIII w.

Zmarły należał do wielu towarzystw naukowych; od 1956 r. do Polskiego Towarzystwa Historycznego, a od 1966 r. Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. W latach 1972–1980 sprawował funkcję sekretarza Komisji Geografii Historycznej przy Komitecie Nauk Historycznych PAN, a od 1991 r. był przewodniczącym tej Komisji. Od 1975 r. przewodniczył Zespołowi Historii Kartografii przy Instytucie Nauki, Oświaty i Techniki PAN. Był także wieloletnim członkiem Rady Naukowej III PAN, Rady Naukowej Instytutu Geografii Historycznej Kościoła w Polsce na KUL, Komisji Nauki o Ziemi Oddziału PAN we Wrocławiu i Sekcji Kartograficznej tej Komisji. Od 1987 r. był również członkiem Komisji Nauk Historycznych Oddziału PAN we Wrocławiu, a od 1991 r. Rady Naukowej Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych na Uniwersytecie Wrocławskim.

Za osiągnięcia w dziedzinie badań naukowych został kilkukrotnie nagrodzony przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W 1978 r. otrzymał Złoty Krzyż Zasługi i odznakę „Za Zasługi dla Archiwistyki”, a w 1994 r. Medal Komisji Edukacji Narodowej.

Zmarł 11 stycznia 1995 r.

 

Więcej we wspomnieniu Leszka Wiatrowskiego, opublikowanym w „Kwartalniku Historycznym” 102, z. 2, 1995, s. 161–163. Tekst jest dostępny on-line w Repozytorium Cyfrowym Instytutów Naukowych (RCIN) pod linkiem: http://rcin.org.pl/publication/14369.