Henryk Markiewicz

1922–2013

Urodził się 16 listopada 1922 r. w Krakowie, gdzie spędził dzieciństwo i wczesną młodość. Już w 1935 r. zadebiutował w prasie artykułami historyczno-literackimi.

Po wybuchu drugiej wojny światowej, we wrześniu 1939 r., opuścił Kraków i dotarł do Lwowa, skąd w czerwcu 1940 został przez NKWD wywieziony w głąb ZSRR. Po układzie polsko-sowieckim osiadł w miejscowości Andiżan w Uzbekistanie, gdzie od 1942 r. był nauczycielem w szkołach polskich.

W maju 1946 r. wrócił do kraju i jesienią tego roku podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, które zakończył w 1950 r. uzyskaniem stopnia magistra.

Już w czasie studiów, w latach 1949–1950, był zastępcą redaktora naczelnego tygodnika „Przekrój”. Od 1951 r. pracował na UJ jako adiunkt, łącząc to ze sprawowaniem w latach 1951–1952 funkcji redaktora naczelnego tygodnika „Życie Literackie”. Od 1953 r. był samodzielnym pracownikiem naukowym, od 1954 – zastępcą profesora, a od 1956 – profesorem nadzwyczajnym. Również od 1956 r. pracował w komitecie redakcyjnym „Pamiętnika Literackiego” i w latach 1960–1993 był w nim zastępcą redaktora naczelnego.

W latach 1959–1968 kierował Zespołową Katedrą Literatury Polskiej UJ, a w latach 1970–1977 i ponownie w latach 1984–1992 był tam kierownikiem Zakładu Teorii Literatury i Poetyki Historycznej. Od 1960 r. do śmierci był członkiem gremiów kierowniczych „Polskiego Słownika Biograficznego”, a w 1991 r. objął jego redakcję naczelną, którą sprawował do 2002 r. Od 1965 r. był członkiem redakcji naczelnej wielotomowego dzieła zbiorowego Obraz Literatury Polskiej XIX i XX wieku (seria nieukończona, jej ostatni tom ukazał się w 1993 r.). W latach 1972–1990 przewodniczył Komitetowi Nauk o Literaturze PAN. Od 1977 r. był dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej UJ; ponownie wybrany w wolnych wyborach w 1981, pełnił tę funkcję do 1984.

Henryk Markiewicz był autorem fundamentalnych, wielokrotnie wznawianych książek naukowych, zwłaszcza z zakresu teorii literatury oraz historii literatury polskiej, przede wszystkim okresu pozytywizmu. Do najważniejszych jego prac należą: Prus i Żeromski. Rozprawy i szkice literackie (1954), Tradycje i rewizje (1957), Główne problemy wiedzy o literaturze (1965, w całości lub części tłumaczone na wiele języków), Przekroje i zbliżenia (1967, kontynuacja pt. Nowe przekroje i zbliżenia, 1974; również mające szereg przekładów), W kręgu Żeromskiego (1977), podręcznik Pozytywizm (1978, wielokrotnie wznawiany), Wymiary dzieła literackiego (1984), Świadomość literatury (1985), oraz Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa (1989 – trzy ostatnie pozycje przekładane w różnych częściach na różne języki). Był też redaktorem ważnych antologii Teoria badań literackich w Polsce (tom I–II, 1960), Współczesna teoria badań literackich za granicą (1970–1992) oraz Sztuka interpretacji (tom I–II, 1971), a także pism Bolesława Prusa, Władysława Reymonta, Tadeusza Boya-Żeleńskiego, Stefana Żeromskiego, Zygmunta Nowakowskiego, Stanisława Brzozowskiego. Był również głównym autorem słownika cytatów polskich i obcych Skrzydlate słowa” (różne edycje w latach 1990–2012).

Członek korespondent (od 1976) i członek rzeczywisty (od 1980) PAN oraz członek czynny odrestaurowanej PAU (od 1990), był laureatem wielu nagród państwowych. Otrzymał Krzyż Kawalerski (1954), Oficerski (1964), Komandorski (1983) i Komandorski z Gwiazdą (2000) Orderu Odrodzenia Polski. Był uznanym autorytetem całej powojennej humanistyki polskiej.

Henryk Markiewicz zmarł 31 października 2013 r. w Krakowie; został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.

Zespół Redakcji PSB