Krzysztof Dunin-Wąsowicz

1923–2013

Urodził się 22 stycznia 1923 r. jako syn Władysława, dziennikarza, i Janiny z Rubachów. Pochodził z rodziny o tradycjach patriotycznych i zasadom tym pozostał wierny do końca życia. W Warszawie na Żoliborzu ukończył gimnazjum i liceum im. Ks. Józefa Poniatowskiego. Przed wojną związał się z ruchem socjalistycznym; należał do grupy „Spartakusa”.

W sierpniu 1939 r. ze względu na młody wiek nie został zmobilizowany, ale otrzymał przydział do Batalionu Przysposobienia Wojskowego, który wykonywał pracę na odcinku pomocniczej służby łączności. W czasie wojny skończył liceum na tajnych kompletach szkolnych, a w 1940 r. zdał maturę. W 1941 r. poznał prof. Tadeusza Manteuffla, który przyjął go na studia na podziemnym Uniwersytecie Warszawskim.

Później w czasie wojny Dunin-Wąsowicz był członkiem socjalistycznej organizacji młodzieżowej „Płomienie”, a także podchorążym Armii Krajowej w kompanii K4 pułku „Baszta”. 13 kwietnia 1944 r. został aresztowany razem z rodziną przez Niemców. Przetrzymywano Go w Alei Szucha i na Pawiaku. Bity do utraty nieprzytomności w głowę w czasie śledztwa, po wojnie odczuwał skutki tego bestialstwa, ciężko go odchorowując. Następnie, 24 maja 1944 r., został wywieziony do obozu koncentracyjnego Stutthof, z którego uciekł w lutym 1945 r. Doświadczenia te zaowocowały potem wieloma naukowymi monografiami poświęconymi tematyce obozowej, takimi jak Stutthof (Warszawa 1946), Obóz koncentracyjny Stutthof (Gdynia 1966, Gdańsk 1970), Ruch oporu w hitlerowskich obozach koncentracyjnych (Warszawa 1978).

Po wojnie, na Uniwersytecie Jagiellońskim, dokończył studia historyczne i na podstawie pracy „Geneza aktu 5 listopada 1916 r.”, po przeniesieniu do Warszawy, 14 stycznia 1947 r. uzyskał tytuł magistra filozofii w zakresie historii. W 1946 r. podjął na Uniwersytecie Warszawskim na Wydziale Historycznym i jednocześnie w Instytucie Pamięci Narodowej pracę naukowo-dydaktyczną. Pracę doktorską Jan Stapiński na tle ruchu ludowego w Galicji, napisaną pod kierunkiem prof. Stefana Kieniewicza, obronił na Uniwersytecie Warszawskim w 1949 r.

W grudniu tego samego roku Dunin-Wąsowicz został zwolniony ze stanowiska asystenta Instytutu Historycznego UW. Po wyrzuceniu potem też z IPN bez pracy pozostawał do końca 1950 r. Następnie przez trzy lata pracował w Muzeum Historycznym Miasta Stołecznego Warszawy.

Od 1 stycznia 1955 do 31 grudnia 1993 r. pracował w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk. W Instytucie Profesor zdobywał wszystkie stopnie naukowe, łącznie z profesurą w 1980 r.

Rozprawę habilitacyjną pt. Dzieje Stronnictwa Ludowego w Galicji” obronił 7 marca 1957 r.

W latach 1978–1995 był członkiem Rady Naukowej IH PAN, a w latach 1991–1993 kierował Pracownią Historii II Wojny Światowej.

Od 1969 do 2005 r. był członkiem redakcji pisma „Dzieje Najnowsze”.

Ponadto był także w latach 1967–1993 członkiem Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich, w latach 1966–1970 i 1997–2001 Rady Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, w latach 1978–1992 Rady Naukowej Żydowskiego Instytutu Historycznego, od 1990 r. Rady Naukowej Archiwum Wojewódzkiego Miasta Warszawy, Komisji Historii I i II Wojny Światowej Komitetu Nauk Historycznych, Rady Naukowej Roczników Historii Ruchu Ludowego, Towarzystwa Opieki nad Majdankiem i Muzeum Stutthof.

Profesor otrzymał bardzo dużo nagród i wyróżnień, jak chociażby trzykrotnie Sekretarza Naukowego PAN (1979, 1985, 1988), Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy (1984). Otrzymał także Złoty Krzyż Zasługi (1967), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1978), Krzyż Oświęcimski (1987), Krzyż Oficerski OOP (1992), Krzyż Komandorski OOP (1998), Krzyż Armii Krajowej (1996), Medal Yad Vashem – „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” (1986).

W Instytucie Historii PAN profesor napisał swoje najważniejsze prace naukowe. Jego prace badawcze poświęcone okresowi 1863–1944 obejmowały tematykę polskiej irredenty, ze szczególnym uwzględnieniem powstania styczniowego, ruchu ludowego, ruchu socjalistycznego, konspiracji, ukochanego miasta Warszawy, stosunków polsko-francuskich.

Profesor K. Dunin-Wąsowicz napisał 22 książki i 420 artykułów, w tym biogramów do „Polskiego Słownika Biograficznego” i recenzji. Do najbardziej znanych należą niewątpliwie takie pozycje jak: Warszawa w pamiętnikach powstania styczniowego (1963), Warszawa w pamiętnikach pierwszej wojny światowej (1971), Warszawa w pierwszej wojnie światowej (1974), Na Żoliborzu (1984), Warszawa w latach 1939–1945 (1984), Dzieje Stronnictwa Ludowego w Galicji (1956), Materiały do Dziejów Ruchu Ludowego (1966), Społeczeństwo polskie wobec walki i martyrologii Żydów (1996), Francuska opinia publiczna wobec sprawy polskiej i Polaków w latach 1895–1914 (1999), Francuska opinia publiczna wobec sprawy polskiej i Polaków w latach 1885–1894 (1987), Polski ruch socjalistyczny 1939–1945 (1993).

W 2006 r. wydał swoje wspomnienia w książce Historia i trochę polityki, a w 2012 r. udzielił Przemysławowi Prekielowi obszernego wywiadu, pt. Historyk, socjalista, pamiętnikarz.

Zmarł 9 maja 2013 r.

 

Powyższy tekst jest skróconą wersją wspomnienia autorstwa dr hab. prof. IH PAN Małgorzaty Gmurczyk-Wrońskiej, które pierwotnie ukazało się w „Dziejach Najnowszych”, R. 45, z. 3, 2013, s. 209–212. Jest ono dostępne on-line w otwartym dostępie w Repozytorium Cyfrowym Instytutów Naukowych (RCIN) pod linkiem: http://rcin.org.pl/publication/63752. Do tekstu dopisano kilka informacji z materiałów, w tym życiorysu Profesora, znajdujących się w Archiwum IH PAN.